"Kalkwerk" - Thomas Bernhard

„Naszym celem był Kalkwerk, naszym celem była śmierć zadana przez Kalkwerk.”

To się musiało tak skończyć. Konrad musiał w pewnym momencie wybuchnąć, musiał rozładować nagromadzoną przez lata złość, niemoc, wewnętrzne rozdarcie. Tacy ludzie są skazani na porażkę. Szaleńcy z olbrzymim mniemaniem o sobie. Introwertycy odgradzający się od świata jak zdrowi od zadżumionych. Nienawistni, wyalienowani na własne życzenie, niepotrafiący żyć we wspólnocie ludzkiej. Odszczepieńcy uwikłani we własne niemożności. Chorzy na świat. Zdeformowani psychicznie przez własne ambicje. Tacy ludzie nie mogą żyć w spokoju. Konrad taki jest. Takim go stworzył Thomas Bernhard. Takim nam się jawi w „Kalkwerk”, prozie trudnej, wymagającej, eksperymentalnej.

Lektura „Kalkwerk” nie należy do łatwych i przyjemnych. Ani od strony formalnej, ani merytorycznej. Jest jedną, bardzo długą myślą rozpisaną na wiele głosów. Jest swoistym studium upadku człowieka ogarniętego szaleńczą naturą. Odważę się stwierdzić, że ta powieść jest bolesnym atakiem przeciwko człowiekowi i życiu w ogóle. Konrad jest postacią tragiczną, co do tego nie mam najmniejszej wątpliwości. Nie wzbudził we mnie żadnego współczucia. Nie wzbudził też żadnej sympatii. Jest bohaterem odrażającym w swojej obsesji. Wyrachowanym, wyniosłym, egoistycznym i pozbawionym litości człowiekiem. Ale o dziwo znajduję właśnie w tym usprawiedliwienie czynu, jakiego się dopuścił. Już z pierwszych zdań powieści dowiadujemy się, że uśmiercił swoją chorą żonę strzałem w głowę. Już na samym początku Bernhard nie pozostawia złudzeń, co do niegodziwości jego zachowania. Tym okrutnym wstępem otwiera powieść, która zaskakuje przede wszystkim natężeniem myśli, natężeniem faktów, bez pardonu dawkowanych i często wielokrotnie powtarzanych.

Specyficzna narracja, rozbieranie na drobne elementy poszczególnych faktów, próba charakterystyki Konrada widzianego oczyma jego znajomych, to cechy „Kalkwerku”, których nie sposób nie zauważyć. Drażni ten strumień myśli, przerywany głosami różnych osób. Drażni czytanie bez wyraźnego przerywnika w postaci choćby akapitu. Ale właśnie w tej formie dostrzegam istotę powieści. O obsesyjnej naturze można pisać jedynie w obsesyjnie niepoprawny i ciężki sposób. Z całą pewnością postać Konrada to przypadek szczególny w światowej literaturze. Tak naprawdę to czytelnik nie poznaje go do końca. Podejrzewam, że nawet psychologowie rozkładaliby ręce nad takim pacjentem. Choć zapewne w psychologii takie przypadki są najciekawsze.

Wyobraźcie sobie Konrada, mężczyznę prawdopodobnie w podeszłym wieku. Wraz z żoną mieszkającego w posępnym starym domu, tytułowym Kalkwerku, którego odgrodził od świata, zamknął przed wścibskimi podglądaczami na cztery spusty. Ten człowiek marzył o jednym, o napisaniu studium „O słuchu”; materiały i notatki gromadził przez lata, jednakże studium wciąż pozostawało w jego głowie. Nie zostało zapisane na papierze, choć w głowie Konrada miało już całkowity kształt, nawet z podziałem na 9 rozdziałów! Konrad wciąż czekał na odpowiedni moment, aby usiąść i pisać. Całe życie szukał tego mementu i podporządkował się absolutnie własnej obsesji. Jedynym zajęciem, jakiemu oddawał się z pasją, były eksperymenty na własnej żonie: męczące powtarzanie słów i zdań, czytanie mające na celu obserwację osoby słuchającej. Nasłuchiwanie dźwięków i obserwowanie – wszak te czynności same w sobie stanowią objaw jakiejś obsesji, fobii, są natręctwem uprzykrzającym życie. Konrad uprzykrzał życie swojej żonie, kobiecie schorowanej, uwięzionej w pokoju na piętrze. Odgrodziwszy się od świata zewnętrznego, który przeszkadzał mu w napisaniu studium o słuchu, popadł w stan będący na granicy frustracji i szaleństwa. W „Kalkwerk” nie ma ani jednego słowa o czynności, które wykonywałby z radością. W chwili, kiedy go poznajemy, jest on już człowiekiem doszczętnie przegranym. Zamordował własną żoną.

Powieść Thomasa Bernharda stanowi próbę odpowiedzi na dręczące od samego początku pytanie, dlaczego Konrad zabił żonę. Dlaczego z takim uporem i desperacją niszczył swoje życie?
Bernhard zastąpił w powieści akcję ciągiem słów, myśli, komentarzy. Dotknął problematyki szalenie trudnej, ukazał człowieka skonfliktowanego ze światem zewnętrznym. Sportretował duszę, dla której nie ma ratunku. Chwila, na którą czekał Konrad, nigdy miała nie nadejść. I nie nadeszła.

Szukając w Internecie informacji o tym austriackim pisarzu, znalazłam informacje o sztuce teatralnej Krystiana Lupy na podstawie powieści Bernharda. I zaczęłam sobie wyobrażać scenę teatralną i adaptację powieści. Przyznam, że to musiała być niesłuchanie oryginalna adaptacja, bo i dzieło Bernharda jest wyjątkowo oryginalnym.