"Piknik na skraju drogi" Arkadij i Borys Strugaccy

„(…) No a Lądowanie? Przynajmniej powiedz, co myślisz o samym Lądowaniu?

- Proszę bardzo – powiedział Walentin. – Wyobraź sobie piknik…

Nunnun drgnął.

- Jak powiedziałeś?

- Piknik. Wyobraź sobie: las, przesieka, polana. Z przesieki na polanę wjeżdża samochód, z samochodu wysiada młodzież, butelki, koszyki z prowiantem. Dziewczyny, tranzystory, kamery filmowe… Rozpalają ognisko, stawiają namioty, gra muzyka. A rankiem odjeżdżają. Zwierzęta, ptaki i owady, które przez całą noc ze zgrozą obserwowały to, co się działo, wyłażą ze swoich kryjówek. I cóż widzą? Na trawie kałuża oleju, rozlana benzyna, leżą nieprzydatne już świece i olejowe filtry. Poniewierają się stare szmaty, przepalone żarówki, ktoś zgubił klucz francuski. Z opon spadło błoto przywiezione z niewiadomych bagien… no, sam rozumiesz, ślady ogniska, ogryzki jabłek, papierki od cukierków, puszki po konserwach, puste butelki, czyjaś chusteczka do nosa, czyjś scyzoryk, podarte przedwczorajsze gazety, bilon, zwiędłe kwiaty z innych lasów…

- Zrozumiałem – powiedział Nunnun. – Piknik na skraju drogi.

- Właśnie. Piknik na skraju jakiejś kosmicznej drogi. A ty mnie pytasz, czy oni wrócą, czy nie?”

Sięgnęłam po klasykę literatury fantastycznej. Po „Piknik na skraju drogi” Arkadija i Borysa Strugackich. Powieść  po raz pierwszy została wydana w 1972 r. w ZSRR. Przedziwna to powieść, w której tak naprawdę fantastyki mamy niewiele. Nie ma tu żadnych obcych, żadnych stworów, statków kosmicznych, sztucznej inteligencji i gwiezdnych wojen. Przynajmniej nie w warstwie fabularnej. Wiemy natomiast, że obca cywilizacja kilkanaście lat temu na Ziemię dotarła. Lądowanie miało miejsce. Nie wiadomo jednak, kim byli ci obcy, po co tu przybyli i dlaczego odlecieli. Pozostawili po sobie mnóstwo śladów, które znajdują się w tzw. Strefach. Strefy oraz to, co w nich się znajduje, stanowią główny motyw powieści.  To one przyciągają śmiałków – stalkerów – poszukiwaczy tajemniczych przedmiotów pozostawionych przez obcych podczas Lądowania. Jednym z takich śmiałków jest Red Shoehart. I to jego historię opowiadają bracia Strugaccy.

Wyprawy Reda Shoeharta do Strefy nieopodal miasteczka Harmont są podwójnie niebezpieczne. Należy się strzec patroli służb pilnujących Stref, ale także mieć na baczności w nich samych, bowiem nigdy nie wiadomo gdzie i co się stanie, czego dotknie, co poruszy…   

Olbrzymią zaletą książki jest skupienie się na psychologicznym aspekcie Lądowania i jego oddziaływaniu na ludzką osobowość. Ludzkość po Lądowaniu próbuje rozwiązać zagadkę tego zdarzenia. Powołano Międzynarodowy Instytut Cywilizacji Pozaziemskich, który oficjalnie bada Strefy. Naukowcy jednak nie potrafią dojść do sedna. Pozostawione przez obcą cywilizację przedmioty są dla człowieka trudne do wyjaśnienia, ich działanie nierzadko ma fatalny wpływ na zdrowie i życie, albo też posiadają moc, którą ludzie chętnie wykorzystaliby w swojej działalności.  Fakt Lądowania stał się najważniejszym wydarzeniem w historii ludzkości. Udowodnił, że nie jesteśmy sami we wszechświecie. 

Bracia Strugaccy położyli nacisk na fundamentalne pytanie człowieka o jego znaczenie w kosmosie, jego los, jego wartość. Pokazali, że ludzie mogą być nawet niezauważeni przez obcą cywilizację lądującą na Ziemi. Tym faktem zwrócili uwagę na naszą zarozumiałość i pychę. Na poczucie wyjątkowości towarzyszące człowiekowi odkąd zaczął myśleć. Te refleksje pojawiające się podczas lektury „Pikniku…” są nieuniknione. 

Zastanawiałam się, skoro brak w tej książce wyraźnie fantastycznej fabuły, dlaczego jest ona zaliczana do science fiction? Przecież już 100 lat temu pisano powieści o wiele bardziej typowe dla fantastyki. A jednak „Piknik…” jest powieścią zaliczaną do klasyki science fiction!  Tu chyba bardziej należy się skupić nie na treści, ale na wymowie książki. Na przesłaniu i symbolice.  

Choć „Piknik…” charakteryzuje się specyficznym stylem, który trąci myszką, jest to bardzo dobra powieść. Nawet nieco duszna atmosfera i wolna akcja nie są w stanie zniechęcić do lektury. Ten nieco staroświecki styl opowieści ma bowiem w sobie coś wyjątkowo przyciągającego. Człowiek powoli delektuje się treścią „Pikniku na skraju drogi”, powoli odkrywa jego wartość, powoli przekonuje się do tej książki. A po przeczytaniu czuje niedosyt. 

„Nie przejmuj się – niefrasobliwie powiedział Walentin. – Piknik – to przecież tylko moja hipoteza. I nawet nie hipoteza, szczerze mówiąc, tylko tak, obrazek… Tak zwani poważni ksenologowie  próbują uzasadnić znacznie solidniejsze i pochlebniejsze dla ludzkości wersje. Na przykład: że żadnego Lądowania nie było, że Lądowanie dopiero nastąpi. Pewien niezmiernie wysoko rozwinięty intelekt zrzucił na Ziemię kontenery z próbkami swoich osiągnięć w dziedzinie kultury materialnej. Intelekt ów oczekuje, że po zapoznaniu się z tymi próbkami dokonamy skoku w dziedzinie techniki i wówczas będziemy w stanie posłać w odpowiedzi sygnały oznaczające, że jesteśmy gotowi do nawiązania kontaktu. Może taka interpretacja bardziej ci odpowiada?”