"Szczelina" - Doris Lessing

Tak się składa, że dzisiaj przypada 200. rocznica urodzin Karola Darwina. Nie wspominałabym o tym, choć bliżej mi zdecydowanie do ewolucjonistów, niż kreacjonistów, gdyby nie fakt, że wczoraj w nocy skończyłam czytać „Szczelinę” Doris Lessing. A co ma piernik do wiatraka? A ma.

Bo Szczelina to kobieta i od niej wszystko (czytaj: życie) się zaczęło. A Potwór, vel Tryskacz, pojawił się nieco później, przypadkowo i sporo namieszał w spokojnym życiu Szczelin. Ten wstęp to oczywiście zaledwie zdanie ze streszczenia przeciekawej książki Lessing. Książki bardzo feministycznej, dlatego podejrzewam, że mężczyźni do wyobraźni pisarki podejdą z chłodnym dystansem. A ja gratuluję fantazji i dowcipu pani Lessing. I oczywiście gratuluję ciekawych rozważań natury damsko-męskiej. Bo wojna płci trwa od prawieków. Bo różnice między kobietami a mężczyznami są od zamierzchłych czasów powodem licznych nieporozumień, konfliktów, sprawdzianów i odzwierciedlają dwoistość natury ludzkiej.

W „Szczelinie” opowieść o Szczelinach i Potworach snuje pewien starożytny Rzymianin i z perspektywy ówczesnego Rzymu, na bazie starych zwojów opisujących historię Szczelin i Potworów, konstruuje jedną opowieść o pradziejach człowieka. Snuje tą opowieść odnosząc się często do własnego życia. A zatem w książce mamy dwie historie, jedna i druga ma związek z relacjami damsko-męskimi, które są równie kłopotliwe, co intrygujące. Bo wiadomo, że mężczyzna bez kobiety żyć nie może, dosłownie i w przenośni. Bo wiadomo, że bez kobiety nie mam mowy o życiu w ogóle. To oczywiście kwestie natury fizycznej i biologicznej. Ale jest też inny wymiar relacji damsko-męskich. Kobiety są z natury spokojne, troskliwe i zaradne, a mężczyźni porywczy i niemogący usiedzieć na miejscu. I jedne cechy są ważne i drugie. Bo to jest właśnie jedna natura człowieka, pomimo dwoistości.

I o tym jest opowieść o Szczelinach i Potworach. O rodzeniu się wzajemnej potrzeby obcowania ze sobą, o wzajemnych zależnościach tych koniecznych i tych wynikających z potrzeby serca. Ewolucja, jaką pokazuje nam Doris Lessing, biegnie nie tyle biologicznie, co mentalnie, psychicznie. Bo rodzą się nowe pytania, bo pojawiają się nowe myśli i uczucia, nowe pojęcia i zachowania. Gdyby w świat Szczelin nie wkroczyły Potwory nie byłoby żadnych zmian. I choć każda zmiana może mieć również negatywne skutki, jest ona konieczna i nieunikniona.

Przyznam, że podoba mi się ta powieść. Nie dlatego, że jestem kobietą, a Lessing faworyzuje kobiety. Mężczyzn zresztą traktuje z matczyną pobłażliwością, co nie znaczy, że ich tylko krytykuje i niedocenia. Podoba mi się ta powieść, ponieważ jest wielce współczesna, pomimo treści. Opowieść o pradziejach człowieka była dla pisarki tylko pretekstem do pokazania, jak bardzo jesteśmy, kobiety od mężczyzn, mężczyźni od kobiet, zależni. Ta zależność jest piękna, pomimo krzywd, cierpienia, lęku i niezrozumienia.

Polecam „Szczelinę” nie jako literacką przystawkę, tylko danie główne, bo w rzeczy samej okazuje się daniem głównym, mającym swój wyrafinowany smak i wartości odżywcze.